کاروانسرای مشیرالدوله و کاروانسرای دالکی
نویسنده: لیلا فردوسی
کاروانسرای مشیرالدوله و کاروانسرای دالکی
معمار ساختمان کاروانسرای مشیرالدوله و سازنده پل مشير و كاروانسراي دالكي حاج محمد رحيم شيرازي است كه اقدام به ساخت اين بنا به سبك معماري زنديه كرده است.
كاروانسراي مشيرالملك :
كاروانسراي مشيرالملك در قسمت شرقي ميدان مركزي شهر برازجان قراردارد.اين كاروانسرا در سال 1250 شمسي به فرمان حاج ميرزا ابوالحسن خان مشيرالملك با هزينه‌اي معادل 400 هزارریال ساخته شد.
. این کاروانسرا 68 اتاق داشته است که در طول زمان تغییر کرده است.
عمده مصالح تشكيل دهنده اين كاروانسرا سنگ، گچ و ساروج است و در كف آن از تخته سنگ‌هاي بزرگ تراشيده شده، استفاده شده است.
بام كاروانسراي مشيرالملك نيز با سنگ پهن تراشيده شده مفروش شده كه به هنگام بارندگي آب باران بوسيله ناودان‌هاي سنگي به بيرون از كاروانسرا هدايت مي‌شد.
در ديوار ضلع غربي كاروانسرا درب ورودي بسيار بزرگي از جنس چوب قرار دارد كه راه ورودي اصلي به حياط كاروانسرا بوده است.در همين قسمت طبقه دوم كاروانسرا وجود دارد كه به شاه‌نشين معروف است. در جلوي شاه‌نشين يك تراس نسبتاً وسيع رو به خارج وجود دارد. در دو طرف اين شاه‌نشين راه پله هايي وجود دارد كه پشت بام كاروانسرا را به محوطه ديگري كه اندرون كاروانسرا و مخصوص زنان و كودكان بوده است وصل مي‌شود.
مساحت كل بنا 7000 متر مربع با زير بنايي در حدود 4200 متر مربع مي‌باشد.اين بنا مثل ساير كاروانسرا‌هاي ديگر داراي 4 برج مرتفع است.
کاروانسرای مشیرالملک در دوره پهلوی دوم به شهربانی واگذار شده و به عنوان زندان مورد استفاده قرار می‌گیرد و از این تاریخ علاوه بر اهمیت آن به دلیل معماری تاریخی از نظر تاریخ سیاسی نیز واجد ارزش می‌شود.
در کتاب «دشتستان در نهضت ملی وانقلاب اسلامی ایران» نوشته ماشاالله کازرونی آمده است: «به طور کلی در سال‌های دهه 30 تمامی زندانیان دژ برازجان را کمونیست‌ها تشکیل می‌دادند، به جز یکی دو نفر از فدائیان اسلام مثل عبدخدایی. اما در اوایل دهه چهل که نهضت اسلامی شروع گردید، گروه‌های اسلامی و ملی نیز به دژ برازجان منتقل شدند
از اين بنا تا سال 1300 شمسي به عنوان كاروانسرا استفاده مي‌شد كه به دليل واقع شدن شهر برازجان بر سر راه تجارتي شيراز به بوشهر مكاني مناسب جهت استراحت كاروانيان بوده است.از سال 1300 كه قشون نظامي به برازجان وارد شد اين كاروانسرا محل مناسبي براي استقرار نظاميان شناخته شد.
از سال 1335 با تغييراتی، اين بنا در اختيار شهرباني قرار گرفت كه از آن به جای زندان استفاده مي‌شد. به همين دليل به دژ برازجان معروف شد.
اين بنا سال 1377 با پيگيري‌هاي مديريت ميراث فرهنگي بوشهر به دليل اهميت آن تخليه شد و درراستای كاربري فرهنگي و هنري اين اثر تاريخي مرمت‌هاي لازم روي آن صورت گرفت.
كاروانسراي مشيرالملك در سال 1362 به شماره 1638 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيد.
کاروانسرای دالکی:
کاروانسرای دالکی (دشتستان)، واقع در شهر دالکی از توابع شهرستان دشتستان یکی از آثارهای تاریخی استان بوشهر است.این بنا ازاواخر دورهٔ قاجاریه وجود دارد و به نام کاروانسرای «دالکی» معروف است
فاصله کاوانسرا دالکی تا شهر بوشهر حدود ۹۵ کیلومتر می‌باشد و بین دو کاروانسرای بزرگ برازجان در دشت و کاروانسرای الحاق پل مشیر در منطقه کوهستانی در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال دالکی واقع شده‌است.آثار زیبای این کاروانسرا در ۲۳ کیلومتری شمال شهر برازجان و در کنار راه قدیمی شیراز به بوشهر و در وسط «شهر دالکی» بر جای مانده‌است .این بنا که در یک طبقه بوده در چندین مرحله مورد مرمت واقع شده‌است.
این اثر ارزشمند به دستور مشیرالدوله والی وقت فارس و توسط شخصی به نام محمد رحیم بنا شد. این کاروانسرا از جمله بناهای حیاط دار چهار ایوانی است که فرم رایج معماری وقت در آن رعایت شده‌است. حیاط مرکزی آن دارای ابعادی در اندازه ۷/۳۰ × ۳۰/۶۰ است.
در بخش پشتی تالار ستون هایی است که به منظور نگهداری چهار پایان یا اصطلاحاً اصطبل ایجاد شده‌است. عمده مصالح تشکیل دهنده آن قلوه سنگ‌های رودخانه‌ای و ملات گچ است. در چهار گوشه بیرونی کاروان سرا برج‌هایی قرار گرفته که به وسیله درگاه کوچکی به فضای داخلی کاروان سرا راه پیدا می‌کردند. این برج‌های مدور دارای تزیینات گچبری هستند. به منظور دید پاسداران کاروان سرا، روزنه‌هایی در این برج‌ها منظور شده‌است.
چشمه آبگرم دالکی در ۱۸ کیلومتری برازجان قراردارد. اهمیت آن علاوه بر آبیاری نخلستان‌های اطراف به دلیل خواص درمانی آن است. دراطراف این چشمه چاههای نفتی قراردارد که برجای مانده ازاولین تلاشها برای کشف نفت دراین منطقه بوده است.
از دیگر مکانهای دیدنی شهر دالکی می‌توان به حمام قدیم، بقعه شاهزاده احمد، نخلستان‌ها و کناره‌های رود دالکی در ایام بهار اشاره کرد.
کتاب "دالکی در گذر زمان" تالیف اکبر صابری و سید اسماعیل حسینی نژاد اطلاعات کامل و مفیدی در رابطه با این شهر به چاپ رسانده است.
این اثر تاریخی به شماره ۲۰۸۳ در شماره آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.
تفریح یاب خواندن مقاله های زیر را به شما توصیه می کند:
معبد مهر مراغه، حکایت معبدی به وسعت قرن ها
برج خلعت پوشان تبریز، یادگار عصر صفویه
